Modern Toplumun Postmortemi: Patlamada Kadraja Takılan Ölümler
İstiklal Caddesi’nde gerçekleşen patlama sonrasında, süratli bir formda yayın yasağı gelse de, toplumsal medya üzerinden patlamaya dair hayli hassas içerikler sızdı. Geçmişten günümüze medyada haberlerin paylaşımına baktığımızda, olayların tüm çıplaklığıyla paylaşıldığı tahminen de tek devir, günümüz… Bilhassa toplumsal medyanın sesini arttırması ile birlikte haber etiği değerini yitirdi diyebiliriz.
Hassas İçeriklerin Fotoğraf/Videosunu Çekenler ve Diğerleri
19. yüzyılda ve 20. yüzyılın başlarında Amerikan ve Avrupa kültüründe anıt/yas portresi epeyce yaygındı. Sevdiklerini kaybeden aile üyeleri, ölen sevdiklerine makyaj yapıp giydirerek güya hala yaşıyorlarmış üzere son bir fotoğraf çektirirlerdi.
Günümüzde; bayana şiddet anları, patlama, kaza vs. üzere olayların fotoğraf ve görüntüleri çekilerek, sansürsüz bir biçimde paylaşılıyor. Toplumsal medyada gezerken bu içeriklere maruz kalan insanların kimileri, buna kızıp reaksiyon gösterirken, kimileri da daha fazlasını görmenin peşine düşüyor. Pekala, bunun altında yatan nedir?
Yaşanan toplumsal travmaların, tesirinde kalanları 3’e ayırabiliriz;
– Travmaya Maruz Kalanlar: Olayı direkt yaşayan kümesi temsil eder.
– Travmatik Olayın Direkt İzleyicisi Olanlar: Travmatik olayın yaşandığı ortamda olayı yaşamayan lakin, izlemeye maruz kalanları içerir.
– Travmatik Olayın Dolaylı İzleyici Olanlar: Travmatik olayın yaşandığı ortamda olmasa da toplumsal medyadan izlemeye maruz kalanları içerir.
Travmatik olayın direkt izleyicisi olanlara, “olay anında nasıl fotoğraf çekebilmiş?”, “çekeceğine yardım etseymiş!” halinde reaksiyonlar veririz. Fakat duruma ruhsal açıdan baktığımızda; yalnızca travma yaşayan değil, tıpkı ortamda olaya şahit olan insanların da travmatize oldukları bir gerçektir.
Fotoğraf ve görüntü çekmenin sebebi his bulaşması olabilir!
Duygu bulaşmasından bahsetmeden evvel, empati ve sempatiden bahsetmek gerekir. Rogers’a nazaran; “empati, bir kişinin kendisini karşısındaki kişinin yerine koyarak, o kişinin hislerini ve niyetlerini hakikat olarak anlaması, hissetmesi ve bu durumu ona iletmesi sürecidir.” Sempati ile çok fazla karıştırılır. Sempatide kimlik kaybı görülür. Karşımızdaki ile birlikte tıpkı hisleri paylaşmayı ve o acı çekiyorsa onunla birlikte acı çekmeyi içerir. Sempatide başka kişinin tüm niyet ve hislerine onunla eşlik etme kelam mevzusudur.
Duygu bulaşması ise, bilinçdışı ve otomatik olarak karşımızdaki kişiyi taklit etmeye başlamak ve hislerin kendimizde de ortaya çıkmasını içerir. Travmatik olayın direkt izleyicisi olunduğu durumlarda; travma yaşayan bireyin yaşadıkları karşı tarafa o kadar ağır ve katlanılmaz gelir ki, bir savunma sistemi olarak hisleri ile ortasına ara koyma gereksinimi hisseder. Telefonu eline alır ve olayı çekmeye başlar. Burada kendisine kanıtlamaya çalıştığı şey; “ olayı yaşayan ben değilim.”dir. Artık gözlerinin yerini kamera lensi almıştır.
Sonrasında da, yaşadığı olayın yükünü atmak ve başkalarıyla paylaşmak ister. Bunun sonucunda da toplumsal medyada gördüğümüz son derece hassas içerikler ortaya çıkar.
El Birliği İle Tekrar Ürettiğimiz Kolektif Bilinçdışı
Jung’a nazaran; kolektif bilinçdışı “insan yahut hayvan hafızasında kayıtlı ve yaşadığı kültüre dayalı her türlü imgeler, semboller, lisan ve öteki deneyimleri kapsar. Kolektif bilinçdışı, şahsa özel tüm tecrübeleri kapsayan şahsî bilinçdışından başkadır. Kolektif bilinçdışı, tüm bir cinsin şahsî tecrübelerini bir ortaya getirip organize eder.”
Hepimiz bundan 3 yıl evvel gerçekleşen ve “ölmek istemiyorum!” diye bağıran Emine Bulut’un görüntüsünü hatırlıyoruzdur. Hatta şu anda burada bundan bahsederken ortadan 3 yıl geçmesine karşın, hepimizin gözünün önüne görüntüden sahneler gelmiştir. İşte, bu bizim kolektif bilinçdışımıza bir örnektir. Bizi bu kadar etkileyen olayların mağdurun ailesi üzerindeki tesirlerini bir düşünün. İstiklal Caddesi’nde gerçekleşen patlamada ölen ya da yaralanan bireylerin ailelerinin o imgelerden nasıl etkileneceklerini hayal edin… Evet, bu imgeleri çekmenin ve medyada yaymanın muhtemel ruhsal sebeplerinden kelam ettik. Lakin, bunun farkında olmak ve kendimize mani olmak da bizim elimizde.
Biliçdışımızı Korumalıyız!
Olay hakkında genel çizgileriyle bilgi almak, lakin olaya dair hassas içeriklere merak ediyor olsak da bakmamak birinci adım olabilir. Kendimizi olduğu kadarıyla, travmaya karşı korumak için biraz uzak kalabilmeyi başarmak bir gerekliliktir. Daima haber izlemek ve yaşanan olaydan bahsetmek bizi tekrar tekrar travmatize etmek haricinde bir işe yaramayacaktır. Yaşanılan olayların denetimi bizim elimizde olmadığında ve yardım etmemizin mümkün olmadığı durumlarda, olayları yakından takip ederek tıpkı hisleri paylaşmak isteriz. Bu formda takviye olduğumuzu düşünürüz. Lakin toplumsal dayanağın birinci adımı kendini korumaktır.
